‘GeenStijl’ (die zichzelf trots profileert als ‘tendentieus, ongefundeerd & nodeloos kwetsend’) heeft in juli 2015 het initiatief genomen de Wet tot goedkeuring van de Associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en Oekraïne aan een referendum te onderwerpen. Voor de uitvoering hiervan heeft ze een non-profit organisatie genaamd GeenPeil in het leven geroepen, die als aanjager voor dit referendum fungeert.
Waarom wil GeenPeil een referendum?
Op haar website zegt ze daar zelf het volgende over (waarbij ‘AidM:’ staat voor aanvullingen gedaan door Aantekeningen in de marge):
“Omdat de EU volstrekt ondemocratisch is. In Brussel luistert niemand naar de kiezer. Jeroen Dijsselbloem is zelfs apetrots op zijn afkeer van democratisch bestuur. We willen een referendum afdwingen om een signaal te laten horen.
De Wrr (AidM: Wet op het raadgevend referendum) ging op 1 juli (AidM: 2015) in. Een week later werd met deze landen een associatieverdrag getekend (AidM: gerefereerd wordt aan de associatieverdragen met Oekraïne, Moldavië en Georgië die op 27 juni 2014 getekend werden). Daarom zijn we op deze verdragen gedoken als handvat om een discussie over (het gebrek aan) democratie in Europa op gang te krijgen en daar hopelijk een referendum uit te slepen. Zodat een schuldencrisis van Griekse proporties aan de oostkant van Europa voorkomen kan worden.”
Hoewel er verder nog enkele specifieke bezwaren worden aangevoerd tegen betreffende landen, passen die wat toonzetting betreft naadloos in de smakeloze litanie die GeenStijl sowieso al dagelijks over haar lezers uitstort op al die vlakken waar zij zich graag over opwindt. De html koppeling naar het stuk over Jeroen Dijsselbloem hierboven (‘sterf_dijsselbloem_sterf’) is daar overigens een walgelijke exponent van.
GeenPeil houdt ons voor dat we tegen het associatieverdrag met Oekraïne moeten stemmen omdat de EU ondemocratisch is en dat het referendum over het associatieverdrag een handvat is om dat gebrek aan democratie ter discussie te stellen. Het is daarmee geen referendum tegen het associatieverdrag zelf, maar een referendum tegen het vermeend ondemocratische gehalte van de EU.
Andere agenda
Het lijkt me duidelijk dat hiermee het referendum ingezet wordt voor een ander doel dan waarvoor het door de wetgever bedoeld is. Een referendum beoogt kiezers een wapen in handen te geven tegen besluiten die vermeend geen draagvlak hebben in de samenleving. Het referendum moet dan wel gaan om een genomen besluit (in dit geval de Wet tot goedkeuring van het associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne) en niet een of ander verder gelegen doel, dat daar slechts indirect raakvlakken mee heeft.
Daarmee is dit referendum wat mij betreft problematisch. Ik wens gevrijwaard te blijven van referenda welke een indirect, achtergelegen doel dienen en die volkomen los staan van het besluit waartegen het betreffende referendum zich richt. Vooral omdat ik niet overzien kan wat voor implicaties dat soort uitstapjes verder hebben en helemaal als die uitstapjes (zoals nu) minstens €37 miljoen per keer kosten. Ik word gezogen in discussies van mensen met agenda’s die los staan van de voorliggende referendumvraag.
Exploitatie valse sentimenten
Alle nationale parlementen in de EU inclusief het Europarlement hebben zich in grote meerderheid uitgesproken voor de associatieovereenkomst met Oekraïne. Iedere parlementariër in die parlementen is rechtstreeks gekozen door de kiezer. Hoe kan dít een ondemocratisch besluit zijn? Ik zie werkelijk niet in hoe dat in onze complexe samenleving democratischer zou kunnen zonder in chaos te vervallen.
Een op volstrekt democratische wijze tot stand gekomen en geratificeerd associatieverdrag wordt tot inzet van een referendum gemaakt om het vermeend ondemocratische gehalte van de EU aan de kaak te stellen. Is dit GeenStijl logica? Er lijkt van haar kant op zijn minst sprake te zijn van een onzorgvuldige (sommigen zouden zeggen: populistische) voorstelling van zaken, gericht op het exploiteren van valse sentimenten. Zouden de benodigde 300.000 stemmen ook zijn opgehaald als GeenPeil had aangegeven dat het associatieverdrag door 29 democratisch gelegitimeerde parlementen was goedgekeurd, in plaats van dat het ons door ‘Brussel’ door de strot is geduwd, zoals ze zelf beweren? Men had ook kunnen wachten tot het Verdrag betreffende de Europese Unie weer voor lag, waarin deze vraag meer actueel en legitiem is.
Bescherm referendum tegen degenen die het kapen voor andere doeleinden
De kiesraad heeft geconstateerd dat er meer dan het minimaal benodigde aantal ondersteuningsverklaringen zijn binnengekomen. Dat is haar taak en verder hoeft ze ook niet te kijken. Het referendum zal gewoon doorgang vinden.
Dit neemt niet weg dat door de geschetste exploitatie van valse sentimenten het gevaar van misbruik levensgroot om de hoek komt kijken. Wegkijken speelt opportunisten in de kaart en werkt uitholling van het middel in de hand. Het wordt regeringen zo wel heel makkelijk gemaakt de uitslag van een referendum naast zich neer te leggen. De wetgever, maar ook serieuze burgers, heeft er belang bij dat het vertrouwen in het instrument referendum bewaakt wordt. Artikel 98 van de Wet op het raadgevende referendum biedt hiertoe mogelijk een handvat: ‘Degene die iemand onder valse voorwendselen beweegt om een ….. ondersteuningsverklaring af te leggen, wordt gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste zes maanden of een geldboete van de derde categorie’.
De democratie wordt een grote dienst bewezen als het Openbaar Ministerie via de rechter laat toetsen of de door GeenPeil gevoerde campagne onder het bereik van het genoemde artikel 98 valt of niet. Dat is de ‘trias politica’ in actie, schept duidelijkheid en opent bij een negatieve beoordeling de mogelijkheid de wet zodanig aan te passen dat het referendum beschermd wordt tegen misbruik door populisten en andere opportunisten.
Andere bijdragen in de Referendum-reeks:
- Wat staat er nu eigenlijk in de associatieovereenkomst met Oekraïne? (Referendum II);
- Hoe ondemocratisch is 'Europa'? (Referendum III);
- Wel of niet stemmen op 6 april? Stop het populisme, stem vóór in het 'GeenStijl-referendum'! (Referendum IV);
- Overwinning voor het het populisme, kiezer blijft massaal thuis (Referendum V)