Foto: John Martin, Medium.com
Toen de huidige president van de Verenigde Staten op 14 juli Alexandria Ocasio-Cortez, Ilhan Omar, Ayanna Pressley and Rashida Tlaib adviseerde terug te gaan naar waar ze vandaan kwamen, maakte hij een aantal zaken zeer duidelijk. Hij schuwt geen enkel middel herkozen te worden, democratische concepten zijn niet aan hem besteed en hij vertegenwoordigt alleen dat deel van de bevolking dat hem in blinde adoratie volgt. De vrijheid van meningsuiting is de essentie van het Amerikaanse systeem en daarmee één van de fundamenten waarop de Verenigde Staten zijn gebouwd. Tolerantie voor andersdenkenden is geen optie meer en hij schuwt niet zijn publiek te manipuleren en op te hitsen. Zijn achterban vindt het allemaal prachtig (“SEND HER BACK, SEND HER BACK!”) en ook binnen de Republikeinse partij, die hij inmiddels geheel in zijn greep heeft, valt weinig tot geen tegenspraak te horen.
Zijn politieke doel is helder. De vier (zichzelf ‘The Squad’ noemende) vrouwen, allen behorend tot een minderheid (zwart, Latina en/of moslima), maken binnen de Democratische partij deel uit van de naar Amerikaanse standaarden zeer progressieve vleugel. Deze vleugel bezet nu 95 van de in totaal 235 Democratische zetels in het Huis van Afgevaardigden. Trump richt zijn pijlen op de vier vrouwen omdat zij kritisch zijn, niet alleen op hem, maar ook op het leiderschap van hun eigen partij. Dat laatste heeft te maken met de aarzeling die Nancy Pelosi heeft (of in ieder geval had) om Trump af te zetten. Door The Squad met een racistische boodschap aan te vallen, wist Trump bij voorbaat dat de Democraten zich als blok achter hun partijgenoten zouden scharen. Hierdoor dwingt hij de Democratische partij in de hoek van de voor de gemiddelde Amerikaan té progressieve boodschap. Dit opent kansen voor Trump op het Democratische midden.
Hoe triest is het dat Trump, als 21ste-eeuwse president, meent de racistische kaart te kunnen spelen om zijn doel te bereiken? Hij doet het heel bewust en doet het in de wetenschap dat zijn achterban er totaal niet vreemd van opkijkt. Het toont aan dat in de Verenigde Staten van nu, er nog steeds politieke winst behaald kan worden met het inroepen van racistische reflexen. Het zou goed kunnen dat hij de eerste president in een eeuw tijd is die zich zo openlijk racistisch manifesteert. De vreemdelingenhaat die Trump zaait, is niet zonder gevolg. Het feit dat de 21-jarige man die in El Paso dood en verderf zaaide, in zijn manifest meende expliciet te moeten stellen dat zijn daad niet door Trump geïnspireerd was (“mijn rassenhaat dateert van voor Trump”) is een belangrijke indicator voor de betekenis van het gif dat de president dagelijks uitspuwt.
Racisme
De racistische wortels liggen diep in de Verenigde Staten en zijn terug te voeren op hun slavernijverleden. De slaven waren de basis waarop het economische succes van het land in de 19de eeuw gegrondvest werd. Zonder de grote hoeveelheden suikerbieten, tabak en vooral katoen die door hun handen zijn gegaan, zou de kapitalistische machine van de Verenigde Staten in de periode tot de Amerikaanse burgeroorlog nooit zo op gang zijn gekomen. De omvang van deze menselijke inspanningen maakte het mogelijk fabrieken, logistieke ketens, financiële instellingen en handelssystemen op industriële schaal te ontwikkelen. Tot het einde van de Amerikaanse burgeroorlog waren de slaven een bron van economisch gewin, na de afschaffing van de slavernij een bron van aanhoudende zorg. De centrale discussie die aan het ontstaan van de Amerikaanse burgeroorlog ten grondslag lag was die over de afschaffing van de slavernij. De noordelijke staten waren hier vanuit morele overwegingen voorstander van, de zuidelijke staten halsstarrig tegen. Anders dan in het noorden het geval was, dreef het hele economische systeem in het zuiden op de (vruchten van) slavernij. De zuidelijke staten waren bereid over deze zaak uit de Unie te stappen; de noordelijke wilden dit ten koste van alles vermijden. De burgeroorlog ging uiteindelijk meer over het al dan niet in stand houden van de Unie, dan over het wel of niet afschaffen van de slavernij. Het zuiden verloor de burgeroorlog, stond onder militair bestuur van het noorden en zag bestuurlijke bevoegdheden van de staten overgeheveld worden naar de federale overheid. Het zal niemand verbazen dat de zuiderlingen er vervolgens veel aan gelegen was degenen die zij jarenlang onderdrukt en uitgebuit hadden, de ex-slaven of ‘Freedmen’, tot zondebok te maken voor hun malheur en Freedmen het leven nog zuurder te maken dan voorheen al het geval is.
Ku Klux Klan and the White league aiming to keep freed slaves in politically and
economically deprived conditions (Thomas Nast, Harper’s Weekly, 1874)
De toenemende invloed van gemechaniseerde productie en de toenemende aantallen migranten uit Europa en Azië, maakten het voor de na de burgeroorlog vrijgemaakte slaven moeilijk hun plek op de arbeidsmarkt vast te houden. Door het verbod op het geven van onderwijs aan slaven waren zij volstrekt niet voorbereid op hun ‘herwonnen’ vrijheid.
Vanuit deze omstandigheden was het bijna onmogelijk uit de armoede- en achterstandsval te ontsnappen waarin ze eerst als slaaf, daarna als vrijgemaakte burger, terecht waren gekomen. De uitbuiting, achterstelling en rechteloosheid bleef de zwarten lang (in vele gevallen zelfs tot de dag van vandaag) achtervolgen. Dit was tot ver in de 60’er jaren van de vorige eeuw zelfs institutioneel gelegitimeerd. Staten wierpen tal van barrières op om het zwarten onmogelijk te maken te stemmen (testen op geletterdheid, heffen van stembelasting, complexe identificatievereisten om je als stemmer te kunnen registreren, etc.). Ook werd met harde hand een systeem van rassenscheiding doorgevoerd, de zogenaamde ‘Jim Crow laws’ waardoor publieke faciliteiten (scholen, transport, ziekenhuizen, etc.) aparte secties of zelfs gebouwen hadden om te scheiding van blank en zwart binnen het raamwerk van de grondwet mogelijk te maken. Het Hooggerechtshof (Plessy v. Ferguson, 1896) bepaalde dat gelijke bescherming onder de grondwet niet betekende dat er geen rasafhankelijke, afzonderlijke faciliteiten mochten zijn. Het laat zich raden hoe de geldstromen verdeeld werden. Ondanks het feit dat deze misstanden inmiddels aangepakt zijn, creëert het tot op de dag van vandaag een vicieuze cirkel van waaruit veel slachtoffers (zwarten) en daders (blanken) nog steeds maar moeilijk ontsnappen kunnen.
Immigratie
Inmiddels is hetzelfde racisme geïnjecteerd in het immigratiedebat. De samenstelling van de Amerikaanse bevolking wijzigt in een rap tempo. Waar 50 jaar geleden het autochtone, blanke en zwarte deel van de bevolking (de ‘traditionele’ inwoners) nog gezamenlijk 95% van het totaal uitmaakte, is dat in 2017 nog maar 74,6%. Deze terugval wordt voor een zeer belangrijk deel verklaard uit de toename van het aantal mensen van Latijns-Amerikaanse afkomst. Sinds 1970 is hun aantal in de totale bevolking gestegen van 4,4% van de totale bevolking naar 17,6%. Ook onder Aziaten is een snelle toename te zien: van 0,75% in 1970 naar 5,3% in 2017.
Deze snelle groei van ‘vreemdelingen’ heeft ongemak bij de traditionele inwoners veroorzaakt. Deels is dat economisch (onderwijs, verdringing op de arbeidsmarkt, druk op sociale fondsen, etc.) maar ook culturele aspecten spelen hierin een grote rol (criminaliteit, ethos, religie, kansen, etc.). Europa staat op z’n kop als onze zuidgrenzen worden ‘overspoeld’ door vluchtelingen en gelukzoekers, maar feitelijk staat het in geen verhouding tot wat de Amerikanen de laatste vijftig jaar doormaken. Een vergelijking verduidelijkt dit. Per 1 januari 2018 had van alle inwoners in de EU, slechts 4,4% een andere dan een EU-nationaliteit (of waren stateloos). In de Verenigde Staten was (in 2017) 7% van de bevolking in de officiële statistieken geregistreerd als niet-Amerikaans staatsburger. Daarnaast is er ook nog een groot contingent illegale migranten. Volgens de laatste schatting van december 2018, was hun aantal in januari 2015 circa 12 miljoen van wie zeker 70% Latijns-Amerikanen, waardoor het aantal niet-Amerikaanse staatsburgers uitkomt op minstens 10,4% van de totale bevolking.
Presidentiële schietschijf
De instroom van migranten is voor de Amerikanen een reëel probleem dat serieus moet worden genomen, net als dat in Europa het geval is. Niets doen is geen optie en staat gelijk aan politieke zelfmoord. Er dient echter wel op een verantwoorde manier mee om te worden gwgaan. Op dit moment lijkt daar in de Verenigde Staten echter geen sprake van te zijn. Migratie roept bijna altijd spanningen op en het leidt vaak tot uitingen van racisme en/of vreemdelingenhaat. Dat is niet goed, maar het gebeurt wel. Echt fout gaat het als politiek verantwoordelijken hier munt uit slaan. Het bestaande racisme wordt niet alleen uitgebuit, maar zelfs naar een hoger plan gebracht. Dit creëert een omgeving waarin ook degenen die zich door hun verblijfsvergunning of staatsburgerschap beschermd moeten weten tegen de gevolgen van het racisme, door hun eigen president letterlijk tot schietschijf worden gemaakt door zijn racistische retoriek in tweets en anderszins.
Het is duidelijk dat de politieke burgeroorlog waarin de Verenigde Staten al decennialang verkeert, onder deze president tot steeds grotere hoogten zal escaleren. Zal er ooit een moment komen dat zijn eigen partij hem tot de orde zal roepen en zal aanspreken op zijn destructieve politiek van haat? Haat tegen zwarten, tegen buitenlanders, tegen vrouwen, tegen het klimaat, tegen bondgenoten, tegen handelspartners, etc.. Haat tegen alles, behalve zichzelf en autocratische leiders als Poetin (Rusland), Orbán (Hongarije), Duterte (Filipijnen), Netanyahu (Israël) en als het hem uitkomt Erdoğan (Turkije) en Kim Jong-un. Het eerste valt nog te verklaren uit politiek opportunisme, het tweede ligt naar alle waarschijnlijkheid op het werkterrein van psychiaters en bevindt zich daarmee buiten mijn expertise.
It is the economy, stupid!
Zolang Trump de Republikeinse agenda uitvoert en zijn achterban in ieder geval de illusie heeft dat hij hun belangen dient, zal zijn herverkiezing vrij zeker zijn. Echter afgezien van het uitdelen van voordelen aan rijken, banken en vennootschappen onder zijn belastingplan (kosten $1.500 miljard) plus het benoemen van conservatieve rechters bij het Hooggerechtshof en andere federale rechtbanken, heeft de huidige president inhoudelijk weinig gepresteerd. De rekening voor het eerste komt uiteindelijk bij andere belastingbetalers terecht en de rekening voor het tweede zal gedurende lange tijd ten laste komen van eenieder die pal staat voor vrijheid, tolerantie en democratie.
Geen van beide lijkt in het belang van Trumps achterban. Ook de gevolgen van de handelsoorlogen met zo ongeveer iedereen kunnen niet gunstig uitpakken voor de gemiddelde Amerikaanse boer, fabrieksarbeider, winkelbediende, etc.. De wereldwijde economie is zo ingericht dat specialisatie een belangrijke reden is dat producten op zo efficiënte en goedkope wijze worden samengesteld en geproduceerd. De keerzijde daarvan is dat grondstoffen overal vandaan komen en onderdelen en eindproducten daar geproduceerd worden waar die handeling het beste economische resultaat oplevert. Dat leidt tot uitgebreide handelsstromen en veel transport. Of je dat nu prettig vindt of niet, ieder alternatief is per definitie duurder en heeft invloed op de prijs van het product in de waardeketen. Tel daarbij op dat handelsoorlogen invoerrechten oproepen die kostprijsverhogend werken, dan laat het zich raden dat de eindgebruiker, de consument, uiteindelijk het kind van de rekening is. Hoe lager het inkomen, hoe harder de rekening aankomt.
Democratische boodschap?
De volgende verkiezingen zouden erom moeten gaan de valse retoriek van de Republikeinen te ontmaskeren en het politieke midden in het zuiden en de MidWest op hen te veroveren. Alleen met concrete en praktische politiek kunnen zij het initiatief weer naar zich toe trekken en relevant worden voor al degenen die in termen van reëel inkomen er sinds 1970 niet tot nauwelijks op zijn vooruitgegaan en vrezen voor hun toekomstvoorzieningen. Zoals uit onderstaand overzicht blijkt, zijn het vooral de laagste inkomensklassen die erg zijn achtergebleven in hun inkomensontwikkeling.
Belangrijk is dat de democraten zichzelf wel het plezier doen om als een hecht en eensgezind blok op te treden met een agenda waarin de onder- en middenklasse zich weer herkent. Ondanks dat je zou denken dat zij in Trump de ideale katalysator hebben om zich te verenigen, is in de praktijk niets minder waar. De Democraten zijn nu vooral tegen iets; tegen Trump, tegen de Republikeinen, maar helaas ook tegen elkaar. Het democratische debat moet weg uit de hoek van de identiteitspolitiek (vrouwen, minderheden en religie): het levert alleen verliezers op en speelt Trump, alt-rechtsers en andere haters in de kaart. Tot nu toe heeft de Democratische partij geen grote aansprekende boodschap voor Amerika. Voor een belangrijk deel komt dat omdat de partij vastzit in een structuur waarin eerst hun kandidaat voor de verkiezingen van 2020 moet worden verkozen. Hiervoor zullen de kandidaten elkaar in grote nationale debatten moeten aan- en afvallen en voorafgaande aan de voorverkiezingen zichzelf profileren. Het draait in deze fase vooral om het uitvergroten van persoonlijke verschillen. Dit helpt niet bij het ontwikkelen van een gezamenlijk democratisch geluid. De vraag is of er voldoende tijd overblijft om na de verkiezingen wel een goede aansprekende boodschap te ontwikkelen die voldoende aanspreekt bij de beoogde achterban en dit dan ook in de polariserende periode tot de presidentsverkiezingen te laten bezinken.
Er speelt echter meer. Binnen de verschillende inkomensklassen in de Verenigde Staten is homogeniteit ver te zoeken. Een verdere analyse laat zien dat in alle inkomensklassen blanken substantieel meer verdienen dan zwarten of mensen met een Latijns-Amerikaanse achtergrond:
Over alle inkomensklassen heen verdienen blanke huishoudens gemiddeld tenminste 25% meer dan zwarte en Latijns-Amerikaanse huishoudens. In de laagste inkomensklasse verdienen zwarte huishoudens ten opzichte van blanke huishoudens zelfs 50% minder! Op zich lijkt dat positief voor blanke kiezers: economisch staan ze immers vooraan! Schijn bedriegt echter. Waar een blank gezin in 1972 op de inkomensgrens tussen de eerste en tweede inkomensklasse (20stepercentiel) nog 6 keer minder verdiende dan een blank gezin aan de onderkant van de top 5% inkomens (95stepercentiel), is dat inmiddels (2017) 10 keer minder. Velen van deze blanken zijn Trump-stemmers die teleurgesteld zijn in, en boos zijn op Washington. Zij voelen zich door de toename van vooral Latijns-Amerikaanse migranten bedreigd in hun baanzekerheid en inkomen, en zijn vatbaar voor Trumps onafhankelijke anti-Washington opstelling en zijn haatvolle en populistische retoriek. Het is niet makkelijk voor de Democraten om daar met een overtuigende en aansprekende boodschap tussen te komen.
Waar is Trump kwetsbaar?
Trump gebruikt de retoriek van een politicus in zwaar weer. Als je in de problemen zit richt je je pijlen op minderheden en buitenlanders (racisme, vreemdelingenhaat) en/of het buitenland (handelsoorlog). Dit is een gouden wet en het werkt bijna altijd. Timing is echter wel van belang. Trump is als president in een gespreid bedje terechtgekomen. De Amerikaanse economie draaide in 2016 toen hij president werd, weer op volle toeren na de crash van 2008, en deze is ook nu nog steeds in betrekkelijk goeden doen. Door al zijn geschreeuw en geruzie zou het best wel eens zo kunnen zijn dat hij zijn eigen graf aan het graven is. De beurskoersen zijn op dit moment in ieder geval weinig stabiel en veren mee met de impact van de presidentiële tweets. Wat gebeurt er als het er in november 2020, wanneer de volgende presidentsverkiezing wordt gehouden, economisch allemaal anders uitziet? Wat als zijn haatvolle retoriek zich tegen hem keert?
Trump behoort tot de rijkste 1% van de Amerikanen: liever dan inzicht te geven in de schimmige en mogelijk ontspoorde wereld van zijn financiën door het openbaar worden/maken van zijn aangiften, doopt hij zijn pijlen vooral in racisme, xenofobie en complottheorieën om zijn herverkiezing in 2020 bij de blanke onderlaag en middenklasse veilig te stellen. Wat men ook vinden mag van de inhoud van zijn boodschappen, hij is er wel buitengewoon effectief in. Zolang Trump uit handen weet te blijven van justitie, het Congres of de media geen inzage krijgt in zijn financiële handel en wandel en Amerika verschoond blijft van een recessie zal het voor de Democraten lastig worden volgend jaar aan het langste eind te trekken. Het is niet onmogelijk, maar ik zou er zeker geen rekening mee houden dat het ook daadwerkelijk gebeurt.