Nederland werd maandag opgeschrikt door een aanslag met mogelijk een terroristisch oogmerk. In de eerste uren na de daad was er vooral veel niet duidelijk. Van het openbaar gezag wordt verwacht dat het op zo’n moment zo snel mogelijk controle krijgt op de situatie en verder onheil voorkomt. Daarnaast is het zaak om zo snel mogelijk uit te leggen wat er gaande is en hoe men de ontstane situatie aanpakt. De inzet van middelen dient plaats te vinden binnen een kort tijdsbestek en binnen een relatief informatievacuüm. In dit vacuüm dient vanuit de echoput van (nog) niet te verifiëren geluiden doortastend te worden opgetreden en geïnformeerd. Dit valt niet mee, vooral als ooggetuigen van de aanslag direct na het incident aan de politie melden dat de dader ‘Allahu Akbar’ geroepen zou hebben. De proportionaliteit van de benodigde inzet is op dat moment lastig objectief te bepalen. Vanuit dit perspectief bezien is naar mijn mening op alle niveaus buitengewoon goed werk verricht. Zelfs als achteraf sprake zou zijn van ‘slechts’ een schietincident, dus indien geen sprake zou zijn van een aanslag en er geen terroristisch motief geconstateerd wordt, dan nog heeft het openbaar gezag laten zien buitengewoon goed voorbereid te zijn op incidenten als deze.
Gedurende de dag kwamen er via diverse kanalen allerlei geruchten door die een licht zouden kunnen werpen op de mogelijke motieven van de dader. Geruchten die door de media breed opgepikt werden en waar zo een platform aan werd geboden. In dit licht is het verwonderlijk dat dezelfde media vervolgens gedragsdragers verwijten te snel woorden als ‘aanslag’ en ‘(mogelijk) terroristisch motief’ te hebben gebruikt. Het commentaar van de NRC van dinsdagochtend was vernietigend; er zouden, met name door Rutte, te snel zware termen zijn gebruikt. Onder de kop ‘Schietpartij Utrecht’ wordt gesteld dat de term aanslag te snel uit de kast is getrokken. Alsof het over een uit de hand gelopen kroegruzie gaat! Na het artikel van afgelopen zaterdag in dezelfde krant waarin de NRC op basis van een enquête onder prominente VVD’ers het einde van Rutte als politiek leider van de VVD voorspelt, zou je bijna denken dat de krant politiek aan het bedrijven is.
De NRC staat niet alleen in haar kritiek. Ook de NOS liet zich kritisch uit. Nadat het maandag de hele dag het ene gerucht na het andere had gemeld, overgeverfd en talloze malen herhaald, wist verslaggever Lex Runderkamp na het lezen van de andere landelijke dagbladen op dinsdagochtend, dat er door de overheid fouten waren gemaakt in de berichtgeving aan het publiek. Volgens Runderkamp zou door de overheid zijn “meegeholpen aan het totale beeld van een terroristische aanslag”. Hij verwees hierbij naar Pieter-Jaap Aalbersberg (NCTV) en Saïd Bouharrou (Landelijke Raad Marokkaanse Moskeeën) die, in het heetst van de ontwikkelingen die dag, spraken over ‘meerdere’ schietpartijen. Tot op heden weten we nog steeds niet hoe een en ander gekwalificeerd moet worden, hoewel het Openbaar Ministerie het vaak in de media genoemde motief van eerwraak of aanslag in de relationele sfeer inmiddels lijkt uit te sluiten.
Waar de meeste politieke partijen maandag hun campagne voor de Provinciale Statenverkiezingen stillegden, meende Thierry Baudet dat het volk juist recht had op zijn visie op dit incident. Zijn verkiezingsbijeenkomst ging gewoon door. Gelukkig was de NOS ter plaatse om de zelfingenomen volksmenner gelegenheid te geven politiek te bedrijven op deze zwarte dag. Hoewel Baudet voor de camera van de NOS niets gezegd heeft wat hij niet eerder uitgebraakt had, wist hij wel te melden dat zijn grootste concurrenten VVD en CDA verantwoordelijk waren voor deze aanslag. Misschien niet direct, maar dan toch zeker indirect. Hoe kies was het van de NOS om juist op die maandag exclusief aan Baudet, op kosten van de belastingbetaler, een platform te bieden voor zijn weinig originele maar zeer opportunistische politieke vergif? Is daar enig besef van verantwoordelijkheid voor eigen handelen?
Natuurlijk kan altijd geleerd worden van gemaakte fouten en dat moet ook. Tegelijkertijd gaat mij de kritiek op de overheid te ver. Er is op geen enkel moment sprake van paniek geweest bij de bevolking noch is er voor zover bekend gebruik gemaakt van buitensporige bevoegdheden of geweld tegen burgers of daders. Over het geheel genomen is er drie dagen na de verschrikkelijke aanslag in Christchurch alert geopereerd en terughoudend gereageerd. Sommige krantenkoppen, commentaren en items op televisie gaan met hun kritiek voorbij aan de context van deze gebeurtenis. Pas als alle feiten binnen zijn, kan geëvalueerd worden wat een onverhoopte volgende keer onder die omstandigheden sowieso anders moet. Door op basis van vermoedens, opeenvolgende geruchten en interpretatie van een enkel feit of gegeven nu al conclusies te trekken lijkt mij onjuist en voorbarig - ook al is de behoefte aan duiding groot. Context en feiten tellen en verdienen aandacht. Niet alleen nu, maar altijd. Te vaak wordt daaraan in het streven naar het halen van korte termijn resultaat (deadlines, clicks, oplage) en doelen (het kritisch volgen van ‘de macht’) voorbijgegaan. Hiermee wordt het publieke domein geen dienst bewezen en begaat een professionele journalist in mijn ogen een doodzonde. Hoe vreemd is het om van een groep professionals die anderen de maat neemt te verwachten dat zij hun eigen fouten en falen onderkennen en daarvan leert?