In zaken van de geest past terughoudendheid en zeker wanneer het gaat om de individuele beleving van religie. Dit zou nu meer dan ooit het geval moeten zijn. Onze inmiddels opgedane kennis over het ontstaan en de ontwikkeling van het leven op aarde, ontdoen godsdiensten voor een belangrijk deel van de mystiek waaraan ze oorspronkelijk een belangrijk deel van hun bestaansrecht ontleenden. Wat overblijft, en waar velen nog steeds hoop, duiding en geluk uit putten, is het oprechte streven naar spirituele verrijking en/of verbetering van zichzelf.
Helaas zit de wereld zo niet helemaal in elkaar. Er is een lange historie waarin godsdienst, onder het mom van het bewaken van de enige en onbetwistbare waarheid, gebruikt en gekaapt is door fanatieke Schriftgeleerden, op macht en gewin beluste tirannen en andere opportunisten. Het zielenheil van de betreffende gemeenschap stond hierin zeker niet altijd voorop. Veel monotheïstische religies gaan kennelijk gebukt onder het feit dat één God te weinig is om al die zeer erudiete en -meestal mannelijke- geleerden hun eigen plekje te geven. Illustratief in dit verband zijn bijvoorbeeld de 38 (!) variaties waarin het Nederlandse protestantisme, een geloofsgemeenschap met nog geen 2.450.000 leden, zich “manifesteert”. Herkenbaarder en fundamenteler zijn de afsplitsingen binnen het Christendom in Katholicisme en Protestantisme en binnen de Islam in Soennisme en Sjiisme. Niet zelden leidde dit weer tot het elkaar afvallen en bestrijden. Het begint vervolgens te steken als men elkaar binnen en over de grenzen van de religies de wil tracht op te leggen. Zo stijgt er een geur op van betweterij, intolerantie en onwrikbaarheid. In haar meest ongezonde, trieste en extreme vorm heeft dit geleid tot het elkaar georganiseerd naar het leven staan (Kruistochten, Inquisitie, Holocaust, en thans IS(IS) om maar enkele dieptepunten te noemen).
De vraag is waaraan deze excessen hun legitimatie ontlenen. Zijn religies in hun basis intolerant en/of gericht op het vergoelijken en toevlucht zoeken tot geweld? Feit is dat in een groot aantal religies vrouwen en mensen met een “afwijkende” seksuele geaardheid, eufemistisch gesteld, achtergesteld werden en in veel gevallen nog worden. Deze achterstelling is zeker te herleiden naar de basis, werkt(e) door in het seculiere domein en getuigt zonder meer van intolerantie. Ten aanzien van andersdenkenden zijn zowel in het oude als in het nieuwe testament en de Koran vele aanwijzingen te vinden dat dit niet wordt getolereerd.
Tegelijkertijd en tegenstrijdig genoeg, is ook het omgekeerde waar. In alle religies wordt ook tolerantie gepredikt ten aanzien van anderen (In de Koran zelfs zeer expliciet ten aanzien van Christenen en Joden). De bronnen zijn niet eenduidig in hun uitgangspunten en bieden daardoor ruimte tot uiteenlopende en dus ook extreme interpretaties. Binnen deze laatste groep interpretaties, die in alle religies bestaan, is geen ruimte voor andere wereldbeelden en heiligt het doel, vaak de middelen.
Schrijnend is dat de ingezette middelen vaak mensen zijn met beperkte formele ontwikkeling en (geestelijke) afhankelijkheid en beïnvloedbaarheid. Ook lijkt er sprake te zijn van een aantrekkingskracht op jongeren die mogelijk gefrustreerd over hun situatie op zoek zijn naar avontuur, strakke tucht en/of duiding. Hoe triest dit alles ook is, hun inzet leidt tot dood en verderf en in haar consequenties tot een vicieuze cirkel van nog grotere bevestiging, verwijdering en vernietiging.
We zijn inmiddels, het zal duidelijk zijn, aangekomen bij het gedachtengoed van de Radicale Islam zoals vertegenwoordigd door bewegingen als de Moslim Broederschap, Hamas, Al-Qaida, Boko Haram, en de Islamitische Staat om een paar voorbeelden te noemen en welke zijn geïnspireerd door verschillende sekten binnen de Islam zoals het Wahabisme en Qutbisme. Hoewel de werkelijkheid altijd complexer is, kan gesteld worden dat de Radicale Islam de oorzaak van ”de problemen” in de wereld zoekt in (de uitwassen van) het stellen van de staat boven de religie, in het toekennen van onvervreemdbare rechten aan het individu en binnen de religie, in de interpretatie en manipulatie (!) daarvan. Hiermee plaatst deze stroming van de Islam zich niet alleen lijnrecht tegenover andere interpretaties van de Islam, maar ook vierkant tegenover een groot aantal grondrechten die inmiddels “onze” ziel en wezen bepalen en welke het fundament zijn onder “onze” samenleving. Zo kan de Radicale Islam zich niet vinden in het recht verschoond te blijven van religieuze politie, de gelijkheid tussen de geslachten, de scheiding van staat en kerk alsmede de vrijheid van meningsuiting (persvrijheid) en geloof, zoals deze direct of indirect vastliggen in de Universele verklaring van de rechten van de Mens.
Dit lijkt een kloof die met de beste wil van de wereld, gelet op de het achterliggende ideeëngoed, niet aan de onderhandelingstafel op te lossen is. Het helpt ook niet dat de Radicale Islam zich niet bedient van conventies die in de internationale rechtsorde gewoon zijn. Zij spelen het spel volgens hun eigen regels. Dit maakt ons verward en kwetsbaar.
Intussen dreigen genoemde bewegingen in grote mate vat te krijgen op de situatie op de grond en slagen zij er op vele plaatsen in (zoals bijvoorbeeld in Syrië, Irak, Nigeria, Libië) hun invloedsfeer uit te breiden, met alle verschrikkelijke gevolgen van dien. Deze bewegingen stoppen, ook volgens hun eigen berichten, niet bij een grens. Dit is een doos van Pandora, in de meest letterlijke zin van het woord. In eerste instantie gevoed, van wapens voorzien en getraind door Westerse mogendheden (VS voorop) om de invloedsfeer van de Russen in de koude oorlog te ondermijnen, het vroeger en nu -om onze eigen belangen veilig te stellen- steunen en in de lucht houden van "foute" regimes, later direct en indirect gesubsidieerd door oliedollars uit Saudi-Arabië en omstreken (schatting is $100 miljard sinds 1975) om haar Soennitische interpretatie van en greep op de Islam (“Mekka”) te vergroten, vervolgens bewapend in de Arabische lente om de dictatoriale heerschappij van ons onwelgevallige machthebbers te ondergraven en nu rovend, moordend en vernietigend bezig “hun” Kalifaat te realiseren.
Het vormt een enorme bedreiging die niet zich niet makkelijk laat indammen met een impact tot ver buiten de grenzen van de thans bedreigde regio's. Afgezien van de territoriale en lijfelijke bedreiging zelf in de gebieden waarin deze bewegingen actief zijn, is er ook de terroristische dreiging die invloed heeft op ons denken over en bescherming van onze eigen rechtsstaat en leefomgeving. De recente berichten over de absurdistische bewapening en het ingrijpen van de Amerikaanse lokale politie lijkt een vergezocht voorbeeld, maar is hier wel degelijk een direct gevolg van en geeft een inkijkje in wat mogelijk komen gaat. Bovendien roept dit alles een Islam-fobie op die negatief afstraalt op niet radicale moslims, en dat zijn ze toch bijna allemaal. Dit leidt tot een zogenaamde “self-fulfilling prophesy” en is koren op de molen van Westerse, voornamelijk Europese, populistische politici, hetgeen vervolgens weer bijdraagt tot destabilisering van onze eigen rechtsorde.
Dit is derhalve een uiterst complexe situatie, die met de grootste mogelijke zorgvuldigheid maar ook daadkracht dient te worden aangepakt. Een aantal aandachtspunten:
- het indammen van de opmars en invloedsfeer van de Radicale Islam zal niet lukken als we consequent de andere kant op kijken;
- het uitbesteden aan en bewapenen van lokale strijders om het gevaar van de Radicale Islam te bestrijden, het is keer op keer bewezen, leidt tot grotere problemen in de toekomst. Opportunisme kent een hoge prijs;
- kennis van het operationeel functioneren en de financiering van netwerken van de Radicale Islam en de leiders daarvan is van eminent belang voor een effectieve bestrijding daarvan;
- we mogen niet toestaan dat door toedoen van extremisten en/of populisten een kloof gecreëerd wordt tussen Moslims enerzijds en “anderen” anderzijds. Binnen de Islam zijn voldoende succesvolle voorbeelden te vinden waarin Staat en religie gescheiden zijn en mensenrechten geëerbiedigd worden (zoals bijvoorbeeld in Indonesië en Maleisië);
- onze fixatie op de situatie in de Oekraïne staat het, gegeven de situatie, noodzakelijke gezamenlijk optrekken met Rusland in Internationale forums in de weg. Hieruit moet een uitweg gevonden worden:
- afhankelijkheid van energie uit gebieden buiten onze directe en echte invloedsfeer maakt ons kwetsbaar in het weerbaar zijn tegen bedreigingen. Wij dienen verantwoordelijkheid te nemen voor een eigen onafhankelijke energiepolitiek.
Het is aan de politiek hier de juiste weg in te vinden. Op hen rust de last het onmogelijke met elkaar te verbinden en een visie te ontwikkelen op een aanpak die voorkomt dat ons en anderen een apocalyptische toekomst te wachten staat.