Onlangs kwam ik (eindelijk) toe aan Geert Mak’s “Reizen zonder John” (Uitgeverij Atlas Contact, 6e druk, oktober 2012). Mak volgt dezelfde route die John Steinbeck samen met zijn hond Charley in 1960 heeft afgelegd en waarvan hij zijn ontmoetingen en belevenissen heeft vastgelegd in zijn klassierer “Travels with Charley”. Zijn held volgend, schetst Mak een uitmuntend maar deels ook onthutsend sfeerbeeld van het Amerika nu, vergeleken met dat in 1960. Op pagina’s 89 en volgende schrijft Mak over Joseph McCarthy, de man achter de heksenjacht op (vermeende) communisten in de eerste helft van de jaren vijftig.
Een citaat: “... Hij was het type brandstichter dat met enige regelmaat opduikt in de geschiedenis, zo’n figuur die rondrent en grote beroering teweegbrengt maar die niets opbouwt, en die door narcisme wordt voortgejaagd.
In de praktijk veroorzaakt zijn optreden voornamelijk politieke chaos en een heleboel persoonlijke ellende. Zijn ‘succes’ was alleen maar gebaseerd op zijn magische slogans. Het woord was nog niet uitgevonden, maar McCarthy was een meester in ‘framing’, de techniek om iedere ingewikkelde en bedreigende situatie met een paar zinswendingen te temmen en te reduceren tot een simpele en onaantrekkelijke onwaarheid. De verslaggevers waren dol op hem, hij gooide ze dag na dag nieuws en hapklare citaten toe, en ze vraten alles, al wisten ze wel beter.”
Toen ik dit las vroeg ik me onwillekeurig af of Mak, hoewel fysiek in de US en één van Amerika’s meest begaafde demagogen beschrijvend, met zijn gedachten niet in Nederland was. Als je voor “McCarthy”, telkens “Wilders” invult, dan blijft het verhaal namelijk opvallend goed kloppen.
Daar waar het narcisme van McCarthy hem verleidde het voorzitterschap op zich te nemen van het “Senate Committee on Government Operations” en zich steeds meer klemzette en tenslotte ten onder ging omdat hij zijn zware, vaak zeer persoonlijke, aanvallen niet kon onderbouwen, opereert Geert Wilders echter veel slimmer. Wilders ontloopt verantwoordelijkheid en hoeft zich dan ook niet te verdedigen tegen kritiek op feitelijke bestuursdaden. Zelfs zijn steun aan Rutte I is niet uitgegroeid boven een gekwalificeerde gedoogsteun, en toen er echt knopen doorgehakt moesten worden, wist hij niet hoe snel hij zich uit de voeten moest maken. In een omgeving waar vrijheid van meningsuiting terecht een groot goed is, zijn de brandjes die hij sticht slechts meningen en overtuigingen zonder echte directe gevolgen, en dat wil hij graag zo houden.
Helaas zijn er nog steeds mensen die hier intrappen en zich gewillig laten meevoeren in het angstdenken rond niet verbonden thema’s als “de Islam”, “Europa” en “het inperken van de verzorgingsstaat”. Echte politiek gaat natuurlijk veel verder dan iets roepen en kijken hoe zich dat vertaalt in de publieke opinie. Zodra zijn tweets zijn luchtballonnetjes laboratorium verlaten, is snel genoeg helder welke oprisping wordt opgepakt en uitgemolken kan worden en welke niet. Wilders is de meester van de “soundbite” maar ook in het ontwijken van een heldere en coherente visie die zijn thema’s programmatisch tot een werk- en houdbare politieke beweging zouden kunnen maken. Die is er namelijk niet.
Daar waar de waardering in het land voor deze antipolitiek kennelijk nog steeds hoog is, wordt duidelijk dat intern het geheel aan heftige rot onderhevig is. De afgelopen (bijna) 2 jaar heeft de PVV fractie 7 leden verloren. De NRC licht in een achtergrondartikel in haar Weekend editie van 14 december jl. een tipje van de sluier op. Hieruit komt een stijl van leidinggeven naar voren die veel over zijn gedachtenwereld verraad en feitelijk ontluisterend is. Enig tegenwicht lijkt Wilders slecht te kunnen verdragen. Zijn manier van optreden werkt intern vervreemdend in plaats van verbindend en doet vermoeden dat hij de verantwoordelijkheid van zijn succes niet aankan. Fijn dat we dat nu reeds weten! De eerste de beste kans tot leidinggeven verprutst hij glansrijk.
Democratie is een lastige opdracht en het is niet een ieder gegeven daar goed mee om te gaan. In het verleden is geconstateerd dat populisten het goed doen in een democratische omgeving waar ze meestal, en zo hoort het in principe ook, vrij baan krijgen hun inzichten en meningen te ventileren, maar zich niet zelden ontpoppen als tirannen als ze eenmaal aan de macht zijn. Dan gelden plotseling andere regels. Op basis hiervan is het waarschijnlijk voor een ieder beter als Wilders verantwoordelijkheid blijft schuwen. Hij wil het niet, kan het niet en daar waar hij het toch oppakt lopen dingen uit de hand.
Enkel en alleen omdat het Nederlandse politieke veld zich opdeelt in relatief kleine partijen en zich verkrampt ophangt aan partijdiscipline (inmiddels tot in de eerste kamer), krijgt Wilders ruimte numeriek invloed uit te oefenen zonder verantwoordelijkheid te nemen. Alleen doordat anderen elkaar beconcurreren op voor de buitenwereld niet eens zo wezenlijke verschillen, terwijl de overeenkomsten zo voor de hand liggen, slaagt Wilders erin doelpunten te maken. Wordt het niet tijd voor het consolideren van het politieke midden in een sociaal liberale partij (thans ca. 2/3 van het politieke spectrum beslaand)?