Ontwikkelingen gedurende de laatste dagen na het afgrijselijke neerhalen van Malaysian Airlines vlucht MH-17, wijzen steeds duidelijker naar de grote en zelfs initiërende rol die Rusland in dit conflict speelt. Hoewel het merendeel van de separatisten ongetwijfeld afkomstig zijn uit het uiterste oosten van de Oekraïne, worden veel sleutelposten, civiel en militair, vervuld door mensen met Russische paspoorten en met achtergrond in het Russische leger en de inlichtingendienst.
Ruslands president Vladimir Poetin speelt een laf spel met twee gezichten. Naar het eigen volk de sterke man die handig, en volgens historisch beproefd recept de economische en politieke problemen waarin het land verkeert wegdrukt achter een sterke nationalistische agenda. Het afbrokkelen van haar invloedsfeer aan de randen van het “groot Russische rijk” dreigt aanjager te zijn voor een conflict waarin Rusland zich met veel antiwesterse propaganda actief en zonder al te veel schroom inmengt in de binnenlandse politieke aangelegenheid van haar buurland. Ironisch genoeg is dat dit nu exact waar Poetin het westen van beschuldigt, nu de voormalige satellietstaten genoeg hebben van de corruptie van degenen die het land, al dan niet namens Rusland besturen en ze de chantage rond de levering en de prijzen van aardgas beu zijn.
Tegelijkertijd probeert Poetin naar het westen in ieder geval nog de indruk te wekken zich in te zetten voor het oplossen van het probleem hoewel tegelijkertijd aangevende geen invloed te hebben op de, “immers in hun recht staande en niet aan Rusland gelieerde separatisten” in de Oekraïne. De werkelijkheid is dat Poetin steeds getracht heeft een voldongen situatie te creëren met de intentie Rusland onderdeel van de oplossing te maken, terwijl zij er in feite de oorzaak van het probleem was. Tot het neerhalen van de MH-17 leek Poetin hier mee weg te kunnen komen, vooral ook omdat de internationale gemeenschap geen enkele zin had dit conflict op de spits te drijven en escalatie daarvan te bevorderen. Dit verklaart het behoedzaam opvoeren van de westerse druk middels sancties richting Rusland en de pogingen vanuit westers leiderschap continu in gesprek te blijven met Poetin.
Inmiddels is echter een kritische grens overschreden waardoor Poetin weinig ruimte meer heeft te manoeuvreren. De bewijzen stapelen zich op dat de separatisten en Rusland zeer nadrukkelijk en actief betrokken zijn geweest bij het neerhalen van de MH-17. De Tweets na het raken van wat in eerste instantie aangenomen werd een Oekraïens transport toestel te zijn, de propagandamachine die de meest vreemde en weerzinwekkende complottheorieën rondpompten (waaronder dat het merendeel van de mensen aan boord van MH-17 al dood waren voor ze aan boord gingen), de getapte ontluisterende gesprekken tussen separatisten en hun leiders, de foto’s waarop zichtbaar is dat Russische raketinstallaties schielijk teruggetrokken worden over de grens naar Rusland, etc. Door het meegaan in en het zelf voeden van de ontkenningen, is er voor Poetin geen weg meer terug. Na zijn interventie om de Krim in te lijven bij Rusland, lijkt het erop dat hij zijn pokerspel om invloed buiten de directe landsgrenzen van Rusland te behouden, alsnog kan gaan verliezen.
Dit verklaart ook dat pas als alle fysieke sporen van Ruslands aandeel en die van de aan Rusland gelieerde separatisten ter plekke zijn weggemoffeld, er ruimte komt voor onafhankelijke waarnemers om hun (alsdan bij voorbaat kansloze?) missie de onderste steen boven te krijgen, uit te voeren. Gelukkig is bij de inlichtingendiensten en als gevolg van de door de NATO ingezette AWACS al een redelijk beeld gevormd van de gebeurtenissen die voorafgingen aan het neerhalen van de MH-17. Aangenomen mag worden dat zij inmiddels ook een zeer goed beeld hebben van de bewegingen op de grond nadien. Of het allemaal zal leiden tot een voor de nabestaanden van de slachtoffers van de MH-17, “bevredigende” uitkomst, is maar zeer de vraag. Ook geopolitiek zal het niet helpen de spanning te de-escaleren.
Een kat in het nauw maakt vreemde sprongen en hier schuilt dan ook het grootste gevaar rond deze situatie in. Stel dat het bewijs rond komt inzake een Russische betrokkenheid, dan zal dit leiden tot discussies in de Veiligheidsraad. De vraag is of China ten koste van haar eigen internationale geloofwaardigheid bereid is Rusland te steunen in deze specifieke casus. Tot een veroordeling zal het echter niet komen omdat Rusland zonder twijfel gebruik zal maken van haar vetorecht. Wel zal Poetin zeer geïsoleerd komen te staan. Om zich naar zijn eigen bevolking te kunnen handhaven in zijn zorgvuldig onderhouden web van corruptie, leugens en intimidatie (de rest van de wereld gelooft hem sowieso niet meer), is het risico groot dat hij zijn toevlucht neemt tot disproportionele maatregelen. Op dit moment valt nog moeilijk te voorspellen welke dat zijn. Ze kunnen van economische aard zijn of militair. In het eerste geval zal dit invloed hebben op de energiehuishouding van Europa. Europa is voor ca. 1/3 van haar energiebehoefte afhankelijk van Russisch aardgas. Dat is veel, maar het helpt daarmee tegelijkertijd de helft van het inkomen van de Russische overheid wordt gegenereerd. Rusland is dus minstens zo kwetsbaar als Europa als dit wapen wordt ingezet. Over een militaire wanhoopsdaad ga ik niet speculeren. Op zijn minst zal het leiden tot een escalatie van de situatie in de Oekraïne en mogelijk daarbuiten. Dit zal nog veel meer slachtoffers kosten dan tot op heden op conto van Poetin’s nationalisme te schrijven is. Laten we hopen dat het zover niet komt.