De Amerikaanse voorverkiezingen zijn al even achter de rug en de kandidaten voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen zijn door hun partijen genomineerd en gekozen. We weten nu dat de strijd zal gaan tussen Donald Trump en Hillary Clinton. Ook is zeker dat het een ongemeen felle en persoonlijke strijd gaat worden tussen die twee. Het blijft, zeker voor ons in Europa, een raadsel waar Trump zijn populariteit aan ontleent. Was rond de jaarwisseling, ook in de Verenigde Staten, de consensus nog dat hij geen schijn van kans maakte de nominatie van de Republikeinse partij binnen te slepen (zie hieronder), nu moeten we ons ernstig afvragen of hij ook nog eens kans heeft president te worden.
PredictWise data on January 5, 2016
Afkeer van de politieke elite in Washington DC
Voor zijn populariteit is een aantal oorzaken aan te wijzen. In de eerste plaats is er de enorme frustratie van veel Amerikanen over de politieke elite in Washington DC. Die lijkt zich vooral bezig te houden met machtsspelletjes en laat zijn oren te veel hangen naar de vele lobbyisten van talloze belangen die de gangen rond het Capitol platlopen. De indruk wordt gewekt dat de noden van de ‘gewone burger’ er niet zo toe doen en dat invloed te koop is. Dit doet het aanzien van de politiek allemaal weinig goed.
Amerika verkeert al sinds jaar en dag in een politieke burgeroorlog, waarbij partijbelangen wel heel erg prevaleren boven het bestuurbaar houden van het land. Zeker in een systeem waarin de verdeling van de macht zo tussen de president, het Congres en (uiteindelijk) het Hooggerechtshof is verdeeld als in de Verenigde Staten, leidt dit tot onbestuurbaarheid, slechte wetgeving, vervreemding en woede. De Republikeinen lijken hiervoor de grootste verantwoordelijkheid te dragen. Binnen die partij zijn bewegingen als de Tea-Party (‘fiscal-conservatives’, met als hoofddoel het terugdringen van de invloed van de federale overheid) en de ‘religious-right’ (die een conservatieve koers voorstaan op thema’s als evolutieleer, gezondheidszorg, homoseksualiteit, geboortebeperking, abortus, pornografie e.d.) dermate dominant, dat samenwerking tussen Democraten en Republikeinen bijna onmogelijk is geworden.
Het is daarom ironisch dat het juist de Republikeinen zijn, die door hun negatieve wijze van politiek bedrijven Trumps opmars mogelijk hebben gemaakt. Een opmars die de Republikeinse partij verdeelt en mogelijk zelfs in haar bestaan bedreigt, en de Democratische partij juist verbindt na de felle strijd tussen Clinton en haar opponent Bernie Sanders in de voorverkiezingen (aardig beschreven in dit artikel in de ‘New York Times’).
Kampioen van een Amerika dat niet meer bestaat
Trump gaat intussen de presidentsverkiezingen in met zijn slogan ‘Make America Great Again’. Hij appelleert aan een nostalgisch beeld van een Amerika als baken van licht in een wereld die door de Tweede Wereldoorlog verwoest was en economisch compleet aan de grond zat. Dit was een Amerika dat bestond bij de gratie van de ellende van anderen. Een Amerika dat onmisbaar was in de succesvolle wederopbouw van Europa en Japan en niet veel later in de (zelfverklaarde?) bestrijding van het kort na de oorlog onder Stalin en Mao, vooral in Azië, expanderende communisme. De tijd waarin Amerika de (morele) leider was van de ‘vrije wereld’, bestaat echter niet meer. Sinds de overwinning op het communisme en daarmee het einde van de Koude Oorlog, heeft wereldwijd een herschikking van prioriteiten plaatsgevonden. Het op militaire macht gebaseerde leiderschap van de Verenigde Staten heeft, mede op instigatie en met steun van vele Republikeinse presidenten en politici, plaatsgemaakt voor een op economische macht gebaseerde politiek.
Als grootste economie ter wereld kan Amerika wereldwijd een sterk stempel drukken op (handels)politieke ontwikkelingen, globalisatie bespoedigen en daarmee vrijheid en kapitalisme bevorderen. Dat niet iedereen dezelfde waardering heeft voor deze doelstellingen is duidelijk, maar feit is dat deze positie Amerika tot de spil maakte in het nastreven van ‘optimale’ waardecreatie en het een nog aantrekkelijker land werd voor immigranten op zoek naar welvaart en vrijheid. Dit alles had tot gevolg dat banen verdwenen naar landen waar de productie goedkoper was (met China als koploper), en dat hoogwaardige industrie en diensten binnen de Verenigde Staten in belang toenamen en dat immigranten hun geluk kwamen zoeken en bereid bleken die arbeid te verrichten waar Amerikanen zelf niet meer toe bereid of te duur voor waren.
Het zijn met name blanken met een lagere opleiding die het slachtoffer zijn geworden van deze herschikking van prioriteiten. Trump exploiteert het gevoel van onmacht en onzekerheid dat juist bij deze groep leeft. Uit de arbeidsstatistieken van het Amerikaanse ministerie van arbeid blijkt dat in de periode vanaf 2001 tot eind 2015, ruim 5 miljoen banen van lageropgeleide en meestal oudere blanke werknemers verloren zijn gegaan, met name in de maakindustrie en de retail. Dat is ruim 12,5 % van de arbeidspopulatie in die groep. Geen andere groep is zo hard getroffen.
Het feit dat er per saldo (dus na verrekening van dit banenverlies) in diezelfde periode in de Verenigde Staten 14,2 miljoen banen zijn gecreëerd, geeft aan hoe opmerkelijk dat is (bekijk achterliggende cijfers).
Wat is de omvang van Trumps potentiele electorale basis?
Aan de oppervlakte lijkt het erop dat Trump vooral appelleert aan de zorgen van lager opgeleide blanke Amerikanen over de mogelijke invloed die globalisatie via vrijhandelsakkoorden en immigratie op hun toch al niet welvarende bestaan hebben. Ca. 30% van de Amerikanen boven de 25 jaar behoort tot deze groep.
De omvang van Trumps basis is echter breder en zeker niet zo eenzijdig als wel verondersteld wordt. Een recent onderzoek (Gallup, 22 juli 2016) stelt dat het een vergissing zou zijn ervan uit te gaan dat Trumps populariteit alleen uit sociaaleconomische omstandigheden verklaard kan worden. Misschien wel belangrijker is dat Trump handig inspeelt op de sentimenten van al degenen die het politieke establishment in Washington DC beu zijn en het wantrouwen. Van alle Amerikanen vindt 83% dat Capitol Hill er een potje van maakt; vijftien jaar geleden was dat nog rond de 40%!. Hilary Clinton wordt door velen van hen geassocieerd met alles wat slecht is aan Washington DC. Zij maakt al sinds mensenheugenis deel uit van het politieke establishment van de Verenigde Staten. Zij is er in zekere zin de personificatie van. Dit wordt door niemand betwist, ook door Hillary Clinton zelf niet. Trump, en eerder ook Bernie Sanders, maken en maakten daar dankbaar gebruik van.
Daar komt nog bij dat binnen de meer progressieve vleugel van de Democratische partij zelf, ook grote afkeer is van globalisatie en alles wat daarmee samenhangt. Er bestaat bij hen bovendien argwaan tegen de rol die Wall Street speelt binnen het eerdergenoemde en breed verfoeide, politieke establishment. Clinton wordt gezien als ‘too close’ met Wall Street. Het was een van de dragende elementen van de campagne van Bernie Sanders en de afkeer van Hillary Clinton was tot ver in de Democratische Conventie te horen. Hoewel het onwaarschijnlijk is dat deze groep op Trump gaat stemmen, is het evenmin zeker dat zij Clinton zullen steunen. Daarmee vergroten ze wel degelijk Trumps kansen op het presidentschap!
Trumps Amerika is klein, in zichzelf gekeerd en kwetsbaar
De kans dat het zover komt en Trump de verkiezingen daadwerkelijk wint, is naar huidige inzichten betrekkelijk klein, maar onmogelijk is het zeker ook niet. Hoe zouden de Verenigde Staten eruitzien als Trump wél aan de macht komt en volledig zijn zin krijgt? Hoewel Trump zelf en zijn website weinig specifiek zijn over zijn plannen als president, komt uit zijn toespraken, interviews, tweets en daden wel een beeld naar boven wat hij wil aanpakken en veranderen, welke prioriteiten hij stelt, wat hij belangrijk vindt en wat niet. Op basis daarvan heb ik getracht mij een voorstelling te maken waar dat in zijn uiterste consequenties toe leiden kan. Dit vereist, en dat is zeer onwaarschijnlijk, dat zowel het Amerikaanse Congres als het Hooggerechtshof er, als het zover komt, in zullen falen Trump tegen zichzelf en Amerika tegen Trump in bescherming te nemen. Het is dan ook maar een gedachte-experiment:
Trumps Amerika (waar vooral blanke mannen de dienst uitmaken) is een soort reservaat, afgeschermd van Moslims, Latijns-Amerikanen en mogelijk Aziaten. Dit paradijs is geheel zelfvoorzienend. Hoge importheffingen zorgen ervoor dat goederen het land niet in kunnen; alles zal lokaal gegroeid, gewonnen en geproduceerd worden. Als gevolg daarvan zullen prijzen stijgen, met name die van textiel, elektronische artikelen en luxeartikelen.
Vooroordelen tieren welig en racisme neemt steeds onverheulder vormen aan. Burgers voorzien in hun eigen bescherming, door dag en nacht gewapend op te treden tegen allerlei onheil. Binnenlands neemt de onrust toe, vele minderheden voelen zich bedreigd en proberen zich, in eerste instantie geweldloos, te verzetten. De Clu Clux Clan zal uit de as herrijzen en krijgt ruimte om zijn traditioneel tegen zwarten gerichte activiteiten op te pakken en te verbreden naar die bevolkingsgroepen die ‘De grote Mexicaanse muur’ en de immigratiewetten hebben getrotseerd en zichzelf daarmee vogelvrij hebben verklaard. Ter onderstreping van zijn speciale band met de Turkse dictator Erdogan, levert Trump, Fethullah Güllen aan Turkije uit.
Amerika houdt zich afzijdig van buitenlandse conflicten en aan buitenlandse interventies wordt geen steun meer gegeven, verdragsverplichtingen zijn opgezegd. De relaties met het buitenland verkoelen in rap tempo. Door het verlagen van de militaire budgetten kunnen hoogstnoodzakelijke infrastructurele projecten gefinancierd worden. Veel, met name lager opgeleide, blanken en zwarten kunnen aan de slag in fabrieken en in de weg- en waterbouw.
Door het afschermen van de markt zal ook de export afnemen en krimpt de economie. De dollar gaat onderuit, huizenprijzen zullen dalen en de beurs crasht. Het belang van de financiële- en dienstensector neemt snel af. Hoger opgeleide mensen gaan hun banen verliezen.
Eenieder die een eigen mening heeft, zijn eigen (intellectuele) onafhankelijkheid respecteert, talent heeft en/of zijn kansen op baanzekerheid elders hoger acht én het ook nog eens betalen kan, verhuist naar Canada of een ander buitenland. Alles wat deze ‘landverraders’ die Amerika de rug toekeren achterlaten, zal geconfisqueerd worden. Dergelijke laffe daden van afwijzing zullen bestreden worden. Er moet leiderschap getoond en voorbeelden gesteld worden.
Trump kan wat dat betreft gelukkig terugvallen op de ervaringen van anderen. Hij hoeft ze weliswaar niet om advies te vragen (het ligt niet in zijn karakter en het leidt alleen maar tot twijfel), maar wie zegt dat goed gejat niet beter is dan slecht bedacht (zoals Melania Trump ook ingezien moet hebben). Landen als Rusland en Turkije, fungeren voor Trump als gidslanden, daar wordt krachtig leiderschap tenminste nog op waarde geschat. De harmonie met die landen wordt wederzijds krachtig en effectief bewaakt. Gelet op Trumps onberekenbaarheid moet voorkomen worden dat hij zich nucleair afreageert.
Aangezien het volk behoefte heeft aan duidelijkheid en eenheid, heeft de president een efficiënt en alwetend overheidsapparaat opgebouwd om onwetenden en dwalers tijdig voor al te grote ‘vergissingen’ te behoeden. Hiermee wordt gelukkig een hoop gedoe voorkomen en kunnen ‘ongemakkelijke’ situaties zoals onrust, protest, demonstraties, aanslagen en terrorisme in de kiem gesmoord worden.
De toestroom van talent stokt en Amerika’s topuniversiteiten krijgen het in toenemende mate moeilijk om de eindjes aan elkaar te knopen en verplaatsen hun activiteiten langzaam maar gestaag naar Azië. Singapore wordt het centrum voor fundamenteel en toegepast wetenschappelijk onderzoek.
De balans opmakend zie ik na vier jaar Trump een Amerika dat arm, in zichzelf gekeerd, en vervreemd is geraakt van zijn bondgenoten, waar de middelmaat regeert en grootsheid ver te zoeken is.
Tot slot…
Soms is de realiteit extremer en perverser dan denkbaar is, maar het lijkt niet erg waarschijnlijk dat dit scenario zich zal ontvouwen. Hoewel nu al door Trump gesuggereerd wordt dat er straks bij de verkiezingen van 8 november met stemmen geknoeid zal worden (!), moeten we vertrouwen op de kracht van het Amerikaanse democratische systeem en hopen dat het gezonde verstand (hoe ver dit soms ogenschijnlijk te zoeken is) zal overwinnen. Trump zal verstrikt raken in zijn eigen zelfoverschatting, onkunde en kleingeestigheid, zijn belastingaangifte blijft geheim (als Rusland die tenminste niet al gehackt heeft en openbaar maakt) en Clinton zal president worden. Makkelijk zal zij het niet krijgen. Niemand twijfelt aan haar competenties, maar vertrouwen doen ze haar ook niet helemaal. Het is nog onmogelijk in te schatten hoeveel steun zij zal hebben uit het Congres. De verwachting is dat in de Senaat een Democratische meerderheid zal ontstaan, het Huis van Afgevaardigden zal echter overwegend Republikeins blijven. De Republikeinen zullen, na de rampzalige nominatie van Trump en hun agressieve koers de afgelopen jaren, de geest weer in de fles moeten zien te krijgen, zichzelf opnieuw uitvinden en de eenheid herstellen. Waar dit toe leidt en welke strategie zij hierna gaan hanteren is uiteraard nog onduidelijk. Zeker is wel dat zij zich snel moeten herpakken en profileren. Met de opdracht die Clinton tijdens de conventie mee heeft gekregen van het linkse Sanders-kamp, is zij een ideaal doelwit voor de Republikeinen om hun nieuwe gezicht te tonen.
Het blijft spannend daar, aan de andere kant van de Atlantische Oceaan!